Anatomia regionalnych umów handlowych. Co tak naprawdę ma znaczenie?

Pro­jekt został sfi­nan­so­wa­ny ze środ­ków Naro­do­we­go Cen­trum Nauki przy­zna­nych na pod­sta­wie decy­zji nr DEC-2013/09/D/HS5/01328

Pro­jekt reali­zo­wa­ny w DELab UW

Regio­nal­ne poro­zu­mie­nia han­dlo­we są obec­nie bar­dzo dyna­micz­nie roz­wi­ja­ją­cą się czę­ścią pra­wa mię­dzy­na­ro­do­we­go i mię­dzy­na­ro­do­wych sto­sun­ków gospo­dar­czych, w szcze­gól­no­ści wobec bra­ku postę­pu nego­cja­cji wie­lo­stron­nych w ramach WTO. Ich popu­lar­ność prze­kła­da się rów­nież na zain­te­re­so­wa­nie eko­no­mi­stów i roz­wój badań nad efek­ta­mi regio­na­li­zmu na współ­pra­cę gospo­dar­czą (prze­gląd badań w World Tra­de Report 2011, oraz w Śle­dziew­ska 2012, Czar­ny 2013)

do notki na stronie eu trade

Punk­tem wyj­ścia w bada­niach ana­to­mii regio­nal­nych umów han­dlo­wych jest ana­li­za umów RTA noty­fi­ko­wa­nych w WTO zawar­tych przez Unię Euro­pej­ską przed­sta­wio­na w przez Hor­na i innych w 2010 r. oraz World Tra­de Report z 2011 r. Prze­ana­li­zo­wa­li oni 14 umów zawar­tych przez Unię Euro­pej­ską, w tym umo­wy zawar­te przed 2000 rokiem, takie jak z pań­stwa­mi-stro­na­mi Euro­pej­skie­go Sto­wa­rzy­sze­nia Wol­ne­go Han­dlu (EFTA) jesz­cze z lat sie­dem­dzie­sią­tych czy umo­wa doty­czą­ca utwo­rze­nia unii cel­nej z Tur­cją. Jako pierw­si wpro­wa­dzi­li bar­dziej zaawan­so­wa­ny podział zakre­su umów agre­gu­jąc je do dwóch grup: WTO plus (WTO+, to zobo­wią­za­nia w ramach już libe­ra­li­zo­wa­nych obsza­rów na pozio­mie nego­cja­cji wie­lo­stron­nych, np. dal­sze zmniej­sze­nie taryf) oraz WTO extra (WTO‑X, to zobo­wią­za­nia doty­czą­ce kwe­stii wykra­cza­ją­cych poza obec­ny man­dat WTO, np. doty­czą­ce stan­dar­dów pracy).

Bada­nie obej­mie wszyst­kie umo­wy, tak­że te, któ­re nie zosta­ły uwzględ­nio­ne przez Hor­na i innych. Od cza­su ich ana­li­zy wyne­go­cjo­wa­ne zosta­ło kil­ka umów z pań­stwa­mi roz­wi­nię­ty­mi, któ­re mogą się róż­nić od tych, zawie­ra­nych z pań­stwa­mi sła­biej roz­wi­nię­ty­mi. Ponad­to mogą one lepiej odda­wać naj­now­sze ten­den­cje w umo­wach. Ana­li­za umów noty­fi­ko­wa­nych jako RTA oraz EIA w WTO zosta­nie uzu­peł­nio­na o obsza­ry współ­pra­cy, któ­re zwy­kle obję­te są regu­la­cją RTA, nato­miast w nie­któ­rych przy­pad­kach zosta­ły uję­te w innych/odrębnych umo­wach. Dodat­ko­wym ele­men­tem ana­li­zy, któ­ry wcze­śniej był poru­sza­ny w róż­nych bada­niach jedy­nie frag­men­ta­rycz­nie będzie ana­li­za stan­dar­dów trak­to­wa­nia zawar­tych w umowach.

Naj­istot­niej­szym wyzwa­niem na pozio­mie badań praw­nych było uchwy­ce­nie róż­nych zakre­sów umów i zbu­do­wa­nie odpo­wied­nie­go instru­men­tu, któ­ry pozwo­li na zasto­so­wa­nie wyni­ków bada­nia do empi­rycz­nej ana­li­zy wpły­wu zróż­ni­co­wa­ne­go zakre­su umów na współ­pra­cę gospo­dar­czą. Bada­nie pozwo­li na oce­nie­nie ska­li korzy­ści wyni­ka­ją­cych z regio­nal­nych poro­zu­mień han­dlo­wych w odnie­sie­niu do ich zakre­su (obsza­rów libe­ra­li­za­cji). To sku­pie­nie na ana­li­zie siły związ­ku przy­czy­no­wo-skut­ko­we­go oraz zapro­po­no­wa­ne uję­cie eko­no­me­trycz­ne jest inno­wa­cyj­ne w bada­niach wpły­wu regio­nal­nych poro­zu­mień han­dlo­wych na współ­pra­ce gospodarczą.

Pro­po­no­wa­ne bada­nie jest nowa­tor­skie z dwóch per­spek­tyw. Po pierw­sze, sta­no­wi wkład w roz­wój badań nad zakre­sem posta­no­wień RTAs uwzględ­nia­jąc ich dyna­mi­kę z ostat­niej deka­dy. Po dru­gie, wyni­ki ana­liz wnio­są nowy ogląd w han­dlo­we efek­ty wej­ścia regio­na­li­zmu. Moż­na wyróż­nić trzy głów­ne aspek­ty odróż­nia­ją­ce ten pro­jekt od poprzed­nich analiz:

1) Uwzględ­nie­nie coraz bar­dziej roz­sze­rza­ne­go zakre­su praw­nych posta­no­wień, ale rów­nież ich egzekwowalności

2) Osza­co­wa­nie zmian w struk­tu­rze, kon­ku­ren­cyj­no­ści i spe­cja­li­za­cji eks­por­tu państw UE w kon­tek­ście zapi­sów RTAS.

3) Osza­co­wa­nie wpły­wu róż­nych obsza­rów libe­ra­li­za­cji mają­cych swo­je zapi­sy w RTAs na współ­pra­cę han­dlo­wą państw UE

Proponowany projekt ma znacznie w dwóch wymiarach:

  • Wery­fi­ka­cji teo­re­tycz­nych prze­sła­nek – czy takie czyn­ni­ki jak cła nadal mają zna­cze­nie jako deter­mi­nan­ty? Czy może regio­nal­ne poro­zu­mie­nia han­dlo­we roz­sze­rzo­ne o zno­sze­nie barier poza­cel­nych i libe­ra­li­za­cję prze­pły­wu usług, obec­nie wykra­cza­ją­ce poza teo­re­tycz­ne roz­wa­ża­nia, mają więk­sze zna­cze­nie od „zwy­kłych” unii cel­nych czy stref wol­ne­go handlu.

  • Usta­le­nia zakre­su obsza­rów regu­la­cji RTAs i spo­so­bu ich zapi­sy­wa­nia, okre­śle­nie na ile i w jakich obsza­rach (dzie­dzi­nach) poszcze­gól­ne umo­wy zawie­ra­ją egze­kwo­wal­ne i real­ne zobo­wią­za­nia prawne.

Uzyskane wyniki

Zde­cy­do­wa­na więk­szość obsza­rów nie jest praw­nie egze­kwo­wal­na.  Egze­kwo­wal­ne są przede wszyst­kim obsza­ry obję­te regu­la­cją pra­wa Świa­to­wej Orga­ni­za­cji Han­dlu. Dodat­ko­wo meta­ana­li­za pozwo­li­ła na wska­za­nie, któ­re z wyod­ręb­nio­nych obsza­rów ma poten­cjal­ny wpływ na gospo­dar­ki państw zawie­ra­ją­cych poro­zu­mie­nia. Dla więk­szej przej­rzy­sto­ści, w efek­cie bada­nia, wska­za­ne zosta­ły trzy gru­py obsza­rów wpły­wa­ją­ce na han­del towa­ra­mi, prze­pływ zagra­nicz­nych inwe­sty­cji zagra­nicz­nych oraz wska­zu­ją­ce na ści­ślej­szą współ­pra­cę ekonomiczną.

  • Zakres zawie­ra­nych przez UE regio­nal­nych poro­zu­mień han­dlo­wych zde­cy­do­wa­nie wykra­cza poza kwe­stie zwią­za­ne z towa­ra­mi i usłu­ga­mi. Umo­wy czę­ścio­wo regu­lu­ją kwe­stie obję­te pra­wem WTO inne niż han­del towa­ra­mi i usłu­ga­mi (obję­te klau­zu­la­mi z art. XXIV GATT i art. V GATS), a tak­że więk­szość z umów dodat­ko­wo regu­lu­je kwe­stie zwią­za­ne z ochro­ną śro­do­wi­ska, ochro­ną praw czło­wie­ka, wal­ką z korup­cją czy han­dlem nar­ko­ty­ka­mi, spra­wa­mi spo­łecz­ny­mi, migra­cja­mi, współ­pra­cą w dzie­dzi­nach badań i rozwoju.

Bada­nie pozwo­li­ło ziden­ty­fi­ko­wać 51 obsza­rów regu­la­cji obję­tych umo­wa­mi han­dlo­wy­mi zawie­ra­ny­mi przez UE. Jed­no­cze­śnie jed­nak w więk­szo­ści tych obsza­rów posta­no­wie­nia nie są praw­nie egze­kwo­wal­ne. Powo­dem jest duża ogól­ność i ramo­wy cha­rak­ter tych posta­no­wień. Kon­kret­ny cha­rak­ter mają nato­miast posta­no­wie­nia doty­czą­ce libe­ra­li­za­cji han­dlu towa­ra­mi i usłu­ga­mi, wła­sno­ści inte­lek­tu­al­nej, w pew­nym (wąskim) zakre­sie libe­ra­li­za­cji dostę­pu do ryn­ku pra­cy i swo­bo­dy prze­pły­wu kapitału.

Ogól­ne posta­no­wie­nia i bar­dzo sze­ro­ki zakres regu­la­cji są cha­rak­te­ry­stycz­ne szcze­gól­nie dla umów sto­wa­rzy­sze­nio­wych zawie­ra­nych przez UE na pod­sta­wie art. 217 Trak­ta­tu o funk­cjo­no­wa­niu Unii Euro­pej­skiej. Umo­wy te zawie­ra­ją zawsze pewien stan­dar­do­wy zestaw posta­no­wień (doty­czą­cych współ­pra­cy gospo­dar­czej, prze­my­sło­wej, finan­so­wej i w zakre­sie rol­nic­twa, ale tak­że ochro­ny śro­do­wi­ska, badań i roz­wo­ju, sta­ty­sty­ki). Obo­wiąz­ko­wym ele­men­tem umów sto­wa­rzy­sze­nio­wych jest tak­że część poli­tycz­na, doty­czą­ca współ­pra­cy poli­tycz­nej i pro­wa­dze­nia dia­lo­gu poli­tycz­ne­go. Posta­no­wie­nia te w zasa­dzie nigdy nie są jed­nak egze­kwo­wal­ne. Wyją­tek sta­no­wią tutaj jedy­nie umo­wy zawar­te z pań­stwa­mi Part­ner­stwa Wschodniego.

W naszej oce­nie z ukła­du posta­no­wień moż­na wycią­gnąć dwa wnio­ski. Po pierw­sze umo­wy te zosta­ły zawar­te przede wszyst­kim w celu inte­gra­cji poli­tycz­nej. Po dru­gie podo­bień­stwo umów sto­wa­rzy­sze­nio­wych wska­zu­je na to, że były one narzu­ca­ne part­ne­rom przez Unię Euro­pej­ską. Świad­czyć to może o sła­bej pozy­cji nego­cja­cyj­nej partnerów.

  • Unia Euro­pej­ska sto­su­je kil­ka wzor­ców klau­zul doty­czą­cych stan­dar­dów trak­to­wa­nia, w zależ­no­ści od tego, do jakiej gru­py nale­ży partner/partnerzy. W odróż­nie­niu od klau­zul przy­zna­ją­cych NT i MFN w GATT czy innych poro­zu­mie­niach WTO, stan­dar­dy przy­zna­ne w RTA nie słu­żą eli­mi­na­cji dys­kry­mi­na­cyj­ne­go trak­to­wa­nia, a raczej przy­zna­niu trak­to­wa­nia pre­fe­ren­cyj­ne­go. Klau­zu­le te ewo­lu­owa­ły w cza­sie. Zwłasz­cza MFN zawar­te w poro­zu­mie­niach regio­nal­nych przy­zna­ją trak­to­wa­nie takie jak naj­bar­dziej (lub tyl­ko bar­dziej) uprzy­wi­le­jo­wa­ni wśród tych naj­bar­dziej uprzy­wi­le­jo­wa­nych spra­wia, że to raczej MFN z GATT i GATS sta­ły się klau­zu­la­mi trak­to­wa­nia dys­kry­mi­na­cyj­ne­go (Słok-Wód­kow­ska, 2013).

W więk­szo­ści umów klau­zu­la naro­do­wa jest przy­zna­wa­na poprzez bez­po­śred­nie ode­sła­nie do art. III Ukła­du ogól­ne­go w spra­wie taryf cel­nych i han­dlu (GATT) lub art. XVII Ukła­dy w spra­wie han­dlu usłu­ga­mi (GATS) lub dokład­ne powtó­rze­nie brzmie­nia tych arty­ku­łów w umo­wach. Jed­no­cze­śnie jed­nak w ogó­le zawie­ra­nie tego typu klau­zul sta­je się coraz powszech­niej­sze w UE. Klau­zu­le trak­to­wa­nia naro­do­we­go i naj­więk­sze­go uprzy­wi­le­jo­wa­nia są w zasa­dzie zawsze obec­ne w now­szych umo­wach zawie­ra­nych przez UE. Domi­nu­ją­cym typem klau­zu­li, zwłasz­cza w odnie­sie­niu do usług (inwe­sty­cji i inwe­sto­rów) jest połą­czo­na klau­zu­la naj­więk­sze­go uprzy­wi­le­jo­wa­nia i narodowa.

  • Zakres umów ma bez­po­śred­ni wpływ na zna­cze­nie pre­fe­ren­cyj­ne­go han­dlu. Obsza­ry regu­la­cji w tym rów­nież te wykra­cza­ją­ce poza typo­we regu­la­cje WTO fak­tycz­nie wpły­wa­ją na zakres współ­pra­cy han­dlo­wej i struk­tu­rę handlu.

Wzrost han­dlu zale­ży przede wszyst­kim od typo­wych regu­la­cji WTO czy­li od znie­sie­nia ceł i (nawet czę­ścio­wej) libe­ra­li­za­cji w zakre­sie han­dlu arty­ku­ła­mi rol­ny­mi. Jed­no­cze­śnie jed­nak nega­ty­wy wpływ na han­del towa­ra­mi ma libe­ra­li­za­cja czyn­ni­ków sprzy­ja­ją­cych bez­po­śred­nim inwe­sty­cjom zagra­nicz­nym, takich jak posta­no­wie­nia doty­czą­ce moż­li­wo­ści zakła­da­nia przed­się­biorstw, libe­ra­li­za­cja zatrud­nie­nia klu­czo­we­go per­so­ne­lu czy sta­ży­stów jak rów­nież swo­bod­ny prze­pływ kapi­ta­łu w zakre­sie inwe­sty­cji bez­po­śred­nich. Bada­nie wyka­za­ło, że współ­pra­ca w takich dzie­dzi­nach jak kon­ku­ren­cja, zbli­ża­nie usta­wo­dawstw czy zamó­wie­nia publicz­ne nie ma wpły­wu na han­del. Wyja­śnie­nia nale­ży tutaj, w naszej oce­nie szu­kać w ogra­ni­czo­nym zakre­sie tych posta­no­wień. Jed­no­cze­śnie czyn­ni­ki wpły­wa­ją­ce na same bez­po­śred­nie inwe­sty­cje zagra­nicz­ne zosta­ły też uwzględ­nio­ne w pro­jek­cie. Dodat­ko­wą zmien­ną było w tym bada­niu zawar­cie przez pań­stwa człon­kow­skie UE dwu­stron­nych umów inwe­sty­cyj­nych (BIT) z pań­stwa­mi trze­ci­mi o ochro­nie i popie­ra­niu inwe­sty­cji. Bada­nie wyka­za­ło, że naj­więk­szy wpływ mają posta­no­wie­nia doty­czą­ce libe­ra­li­za­cji w zakre­sie prze­pły­wu pra­cow­ni­ków, pomi­mo fak­tu, że zakres tej libe­ra­li­za­cji w umo­wach zawie­ra­nych przez UE jest ogra­ni­czo­ny. Nato­miast same umo­wy BIT nie spraw­dzi­ły się jako deter­mi­nan­ty prze­pły­wu bez­po­śred­nich inwestycji.

 

Scroll to Top