„Pozorny wybór”, czyli w jaki sposób użytkownicy Internetu radzą sobie z e‑nadzorem?

Celem pro­jek­tu jest ana­li­za świa­do­mo­ści inter­nau­tów na temat wyko­rzy­sty­wa­nia ich danych oso­bo­wych przez fir­my komer­cyj­ne, insty­tu­cje pań­stwo­we lub badaw­cze, a tak­że odpo­wiedź na pyta­nie, czy prze­kła­da się ona na sto­so­wa­nie stra­te­gii opo­ru wobec nad­zo­ru onli­ne. Do ana­li­zy wyko­rzy­sta­no teo­rię rzą­do­myśl­no­ści stwo­rzo­ną przez Micha­ela Foucaul­ta, ze szcze­gól­nym naci­skiem na poję­cie zarzą­dza­nia gru­po­we­go uży­wa­ne­go do scha­rak­te­ry­zo­wa­nia nad­zo­ru. Punk­tem wyj­ścia była rów­nież kon­cep­cja data­izmu, opra­co­wa­na przez Jose van Dijc­ka, wska­zu­ją­ca na brak wia­ry w obiek­tyw­ną kwan­ty­fi­ka­cję ludz­kich zacho­wań i cał­ko­wi­tą praw­dzi­wość danych zbie­ra­nych onli­ne. Klu­czo­we dla bada­nia jest tak­że poję­cie nad­wyż­ki beha­wio­ral­nej, wypra­co­wa­ne przez Sho­sha­nę Zuboff. Autor­ka opi­su­je je jako dodat­ko­we dane zbie­ra­ne o użyt­kow­ni­kach, któ­re są potem sprze­da­wa­ne. Poka­zu­je ona, w jaki spo­sób fir­my tech­no­lo­gicz­ne stwo­rzy­ły nowe źró­dło docho­du i pró­bu­ją prze­ko­nać ludzi do udo­stęp­nia­nia jesz­cze więk­szej ilo­ści danych za darmo.

Pod­czas semi­na­rium zapre­zen­to­wa­ne zosta­ną wyni­ki badań doty­czą­cych prak­tyk uni­ka­nia nad­zo­ru w inter­ne­cie. Bada­nia prze­pro­wa­dzo­no na prze­ło­mie kwiet­nia i maja 2022 r. W celu dobo­ru pró­by wzię­to pod uwa­gę nastę­pu­ją­ce zmien­ne: płeć, wiek, wiel­kość miej­sco­wo­ści oraz wykształ­ce­nie. Dodat­ko­wo, zgod­nie z zało­że­niem, respon­den­ta­mi byli tyl­ko sta­li użyt­kow­ni­cy inter­ne­tu, czy­li oso­by korzy­sta­ją­ce z nie­go mini­mum kil­ka razy dzien­nie. Łącz­nie zapy­ta­nych o inwi­gi­la­cję cyfro­wą zosta­ło 1000 sta­łych użyt­kow­ni­ków inter­ne­tu w Pol­sce. Bada­nia zre­ali­zo­wa­no w ramach pro­gra­mu Ini­cja­ty­wa Dosko­na­ło­ści – Uczel­nia Badawcza.

Wyni­ki badań poka­zu­ją róż­ne posta­wy na rzecz ochro­ny pry­wat­no­ści jed­nost­ki w cyfro­wej rze­czy­wi­sto­ści. Po pierw­sze, użyt­kow­ni­cy sto­su­ją stra­te­gie opo­ru wobec inwi­gi­la­cji cyfro­wej. Tyl­ko 1 proc. bada­nych nie korzy­sta­ło z żad­nej stra­te­gii. Jed­no­cze­śnie zale­d­wie 55 proc. respon­den­tów sto­su­ją­cych takie roz­wią­za­nia zgo­dzi­ło się ze stwier­dze­niem, że ich dane są war­to­ścio­we i powin­ni być wyna­gra­dza­ni w zamian za ich udo­stęp­nia­nie. 40 proc. użyt­kow­ni­ków stwier­dzi­ło z kolei, że na ich zacho­wa­nie w sie­ci wpły­nę­ła świa­do­mość, w jaki spo­sób wyko­rzy­sty­wa­ne są ich dane. Wyni­ki bada­nia są punk­tem wyj­ścia do więk­sze­go pro­jek­tu badaw­cze­go. Na jego kolej­nych eta­pach prze­wi­dzia­ne jest pozna­nie moty­wa­cji użyt­kow­ni­ków inter­ne­tu wobec dzia­ła­nia prze­ciw­ko inwi­gi­la­cji cyfro­wej. Ta sama aktyw­ność może bowiem wyni­kać z róż­nych postaw i moty­wa­cji. Użyt­kow­ni­cy mogą zabez­pie­czyć swo­ją pry­wat­ność m.in. ze wzglę­dów ide­olo­gicz­nych (nie chcą wzmac­niać dużych kor­po­ra­cji) lub eko­no­micz­nych (wie­rzą, że nale­ży ich wyna­gra­dzać za dane).