Komisja proponuje dyrektywę dotyczącą polepszenia warunków pracy za pośrednictwem platform

Obok pyta­nia czym w świe­tle pra­wa są same plat­for­my (np. czy Uber jest usłu­gą spo­łe­czeń­stwa infor­ma­cyj­ne­go czy usłu­gą trans­por­to­wą), pyta­nie o to kim – w świe­tle pra­wa – są oso­by świad­czą­ce pra­cę dzię­ki pośred­nic­twu plat­form, jest naj­waż­niej­szym pro­ble­mem zwią­za­nym z regu­la­cją dzia­łal­no­ści plat­form jako mode­lu biz­ne­so­we­go. W grud­niu 2021 r. Komi­sja zapro­po­no­wa­ła wnio­sek dyrek­ty­wy doty­czą­cej polep­sze­nia warun­ków pra­cy za pośred­nic­twem plat­form (Direc­ti­ve on impro­ving wor­king con­di­tions in plat­form work), któ­re­go naj­waż­niej­szym ele­men­tem jest pro­po­zy­cja wypra­co­wa­nia odpo­wie­dzi na to pyta­nie w pra­wie UE.

dr Joan­na Mazur, ana­li­tycz­ka DELab UW

Tekst został opu­bli­ko­wa­ny na stro­nie Prze­gląd Pra­wa Mię­dzy­na­ro­do­we­go.

Dru­ga deka­da XXI wie­ku to czas szyb­kie­go roz­prze­strze­nia­nia się mode­lu biz­ne­so­we­go opar­te­go na plat­for­mach. Przed­się­bior­stwa takie jak Uber czy Airbnb roz­po­czy­na­ły swo­ją dzia­łal­ność w kolej­nych pań­stwach, gene­ru­jąc sze­reg wąt­pli­wo­ści praw­nych doty­czą­cych ich sta­tu­su, mobi­li­zu­jąc pra­cow­ni­ków tra­dy­cyj­nych przed­się­biorstw ope­ru­ją­cych w danych sek­to­rach do sprze­ci­wu wobec nowych form pośred­nic­twa pro­po­no­wa­nych przez cyfro­wych gra­czy i budu­jąc bazę kon­su­men­tów, coraz bar­dziej przy­zwy­cza­jo­nych do niskich cen ofe­ro­wa­nych przez te pod­mio­ty usług.

Z per­spek­ty­wy pra­wa UE, to przede wszyst­kim wąt­pli­wo­ści doty­czą­ce oce­ny cha­rak­te­ru dzia­łal­no­ści plat­form sta­ły się przed­mio­tem postę­po­wań przed Try­bu­na­łem Spra­wie­dli­wo­ści Unii Euro­pej­skiej. Poziom kon­tro­li, któ­ry plat­for­my spra­wu­ją nad spo­so­bem świad­cze­nia za ich pośred­nic­twem usług, został uzna­ny za głów­ny czyn­nik pozwa­la­ją­cy stwier­dzić czy w danej sytu­acji mamy do czy­nie­nia z usłu­gą spo­łe­czeń­stwa infor­ma­cyj­ne­go, czy z inne­go typu usłu­gą. Usta­la­nie jakie­go typu usłu­gę świad­czy dany pod­miot prze­kła­da się z kolei na obo­wiąz­ki, z któ­rych musi się wywią­zy­wać oraz na to jakie­go rodza­ju moż­li­wo­ści w zakre­sie regu­la­cji mają pań­stwa. W świe­tle orzecz­nic­twa TSUE może­my stwier­dzić, że Uber powi­nien być trak­to­wa­ny jako usłu­ga w dzie­dzi­nie trans­por­tu (któ­rej regu­la­cja pozo­sta­je w gestii państw człon­kow­skich), nato­miast Airbnb, w związ­ku ze znacz­nie mniej­szym – zda­niem TSUE – pozio­mem kon­tro­li spra­wo­wa­nej przez plat­for­mę nad warun­ka­mi naj­mu za jej pośred­nic­twem, z usłu­gą spo­łe­czeń­stwa infor­ma­cyj­ne­go (któ­rych regu­la­cja ma miej­sce na pozio­mie pra­wa UE).

Dru­gą, z klu­czo­wych wąt­pli­wo­ści poja­wia­ją­cych się w odnie­sie­niu do plat­form jest sta­tus osób, któ­re korzy­sta­ją z ich pośred­nic­twa w celu wyko­ny­wa­nia danych zadań. Dla nich niskie ceny, któ­re ofe­ro­wa­ne są kon­su­men­tom, ozna­cza­ją nie­wy­so­kie staw­ki, za któ­re podej­mu­ją się wyko­ny­wa­nia danych zadań. Przy­kła­dem jest spór mają­cy miej­sce w Zjed­no­czo­nym Kró­le­stwie: w 2016 roku kie­row­cy, Y. Aslam i J. Far­rar, zaini­cjo­wa­li postę­po­wa­nie mają­ce na celu uzy­ska­nie wyro­ku stwier­dza­ją­ce­go czy powin­ni być oni trak­to­wa­ni jako pra­cow­ni­cy Ube­ra. Po nie­mal 5 latach, w lutym 2021 r., Sąd Naj­wyż­szy Zjed­no­czo­ne­go Kró­le­stwa – do któ­re­go spra­wa tra­fi­ła jako do czwar­tej insty­tu­cji sądow­ni­czej – stwier­dził, że Uber zobo­wią­za­ny jest m.in. zagwa­ran­to­wać kie­row­com odpo­wied­nią wyso­kość wyna­gro­dze­nia i płat­ny urlop. W postę­po­wa­niu w spra­wie Aslam i Far­rar to wła­śnie poziom kon­tro­li spra­wo­wa­nej przez Ube­ra nad spo­so­bem świad­cze­nia przez kie­row­cę pra­cy (np. usta­la­nie wyso­ko­ści wyna­gro­dze­nia), miał decy­du­ją­cy wpływ na uzna­nie kie­row­cy za pra­cow­ni­ka tego przedsiębiorstwa.

Pro­po­zy­cja dyrek­ty­wy doty­czą­cej polep­sze­nia warun­ków pra­cy za pośred­nic­twem plat­form ma na celu usta­le­nie, jakie­go rodza­ju kry­te­ria powin­ny być decy­du­ją­ce dla uzna­nia danej oso­by za pra­cow­ni­ka plat­for­my i zagwa­ran­to­wa­nie, aby oso­bom mają­cym być trak­to­wa­nym jako pra­cow­ni­cy plat­form, przy­zna­wa­ne były odpo­wied­nie pra­wa pra­cow­ni­cze w porząd­kach praw­nych państw człon­kow­skich Unii Euro­pej­skiej. Kry­te­ria pro­po­no­wa­ne przez Komi­sję odno­szą się wła­śnie do pozio­mu kon­tro­li, któ­ry plat­for­ma spra­wu­je nad spo­so­bem wyko­ny­wa­nia zadań przez daną oso­bę. W art. 4 wnio­sku wpro­wa­dzo­ne jest domnie­ma­nie praw­ne, któ­re – w razie speł­nia­nia w danej sytu­acji co naj­mniej dwóch kry­te­riów z wymie­nio­nych pię­ciu – pro­wa­dzi­ło­by do trak­to­wa­nia rela­cji mię­dzy plat­for­mą cyfro­wą a oso­bą wyko­nu­ją­cą za jej pośred­nic­twem pra­cę jako sto­sun­ku pra­cy (employ­ment rela­tion­ship) mię­dzy cyfro­wą plat­for­mą pra­cy (digi­tal labo­ur plat­form) a oso­bą wyko­nu­ją­cą pra­cę za pośred­nic­twem plat­for­my (per­son per­for­ming plat­form work). Kata­log mają­cy pozwo­lić na oce­nę danej sytu­acji uwzględnia: 

(1) sku­tecz­ne okre­śla­nie lub usta­na­wia­nie gór­nych gra­nic pozio­mu wynagrodzenia;

(2) wyma­ga­nie od oso­by wyko­nu­ją­cej pra­cę za pośred­nic­twem plat­for­my prze­strze­ga­nia pew­nych wią­żą­cych zasad doty­czą­cych wyglą­du, zacho­wa­nia wobec odbior­cy usług czy spo­so­bu wyko­ny­wa­nia pracy;

(3) nad­zo­ro­wa­nie wyko­ny­wa­nia pra­cy lub wery­fi­ko­wa­nie jako­ści jej rezul­ta­tów włącz­nie z doko­ny­wa­niem tych czyn­no­ści za pomo­cą środ­ków elektronicznych;

(4) sku­tecz­ne ogra­ni­cza­nie wol­no­ści, włą­cza­jąc w to sank­cje, do orga­ni­zo­wa­nia wła­snej pra­cy, w szcze­gól­no­ści w odnie­sie­niu do dys­kre­cjo­nal­no­ści wybo­ru wła­snych godzin pra­cy lub ter­mi­nów nie­obec­no­ści, akcep­to­wa­nia lub odma­wia­nia wyko­ny­wa­nia danych zadań lub zle­ce­nia danych zadań pod­wy­ko­naw­com lub zastępcom;

(5) sku­tecz­ne­go ogra­ni­cza­nia moż­li­wo­ści budo­wa­nia bazy klien­tów lub wyko­ny­wa­nia pra­cy na rzecz stro­ny trzeciej.

Przy­ję­cie takich kry­te­riów i wpro­wa­dze­nie wymo­gu, aby w sytu­acjach, w któ­rych co naj­mniej dwa z tych kry­te­riów były­by speł­nia­ne, uzna­wać daną oso­bę za pra­cow­ni­ka plat­for­my, ma poten­cjał wpro­wa­dze­nia znacz­nych zmian w zakre­sie stan­dar­dów ochro­ny pra­cow­ni­ków plat­form. Mie­li­by oni być obję­ci takim samem pozio­mem ochro­ny w zakre­sie praw socjal­nych, jak inni pra­cow­ni­cy: obo­wią­zy­wa­ły­by w sto­sun­ku do nich regu­la­cje doty­czą­ce mini­mal­ne­go pozio­mu wyna­gro­dze­nia, któ­re sto­su­je się w pań­stwach człon­kow­skich, płat­ne­go urlo­pu i innych zabez­pie­czeń socjal­nych i praw przy­słu­gu­ją­cych pra­cow­ni­kom. Domnie­ma­nie, poja­wia­ją­ce się w sytu­acji speł­nia­nia dwóch z wymie­nio­nych wyżej warun­ków, może być przez plat­for­mę oba­lo­ne, jeśli wyka­że ona inny cha­rak­ter wyko­ny­wa­nych przez dane oso­by zadań.

Ponad­to, w pro­po­zy­cji dyrek­ty­wy prze­wi­dzia­ne zosta­ły zabez­pie­cze­nia doty­czą­ce praw pra­cow­ni­ków i pra­cow­nic w zakre­sie moni­to­ro­wa­nia, nad­zo­ru i ewa­lu­acji w spo­sób zauto­ma­ty­zo­wa­ny wyko­ny­wa­nych przez nich i nie zadań oraz w odnie­sie­niu do sys­te­mów zauto­ma­ty­zo­wa­ne­go podej­mo­wa­nia decy­zji sto­so­wa­ne­go w zakre­sie okre­śla­nia warun­ków pra­cy. Oso­by pod­da­ne tego typu trak­to­wa­niu powin­ny przede wszyst­kim otrzy­mać na ten temat informacje.

Dyrek­ty­wa prze­wi­du­je rów­nież roz­wią­za­nie podob­ne do tzw. „pra­wa do wyja­śnie­nia” z ogól­ne­go roz­po­rzą­dze­nia o ochro­nie danych: oso­by pra­cu­ją­ce dla plat­form powin­ny otrzy­mać infor­ma­cje doty­czą­ce tego jakie decy­zje podej­mo­wa­ne są w spo­sób zauto­ma­ty­zo­wa­ne, jakie para­me­try są w tych pro­ce­sach decy­zyj­nych uwzględ­nio­ne i jakie były powo­dy np. zawie­sze­nia kon­ta dane­go pra­cow­ni­ka przez plat­for­mę. Roz­wią­za­nia te odno­szą się nie tyl­ko do sytu­acji, w któ­rych decy­zje takie opar­te są na ana­li­zie danych oso­bo­wych pra­cow­ni­ka, lecz do wszyst­kich roz­wią­zań, w któ­rych sto­so­wa­ne jest zauto­ma­ty­zo­wa­ne podej­mo­wa­nie decy­zji mają­ce zna­czą­cy wpływ na warun­ki pra­cy osób pra­cu­ją­cych dla plat­form. W świe­tle art. 10 wnio­sku, odno­to­wać nale­ży, że pra­wo to powin­no odno­sić się rów­nież do osób, któ­re nie będą uzna­ne za pra­cow­ni­ków plat­for­my, a któ­re wyko­ny­wać będą dla plat­for­my pra­cę. Wśród gwa­ran­cji prze­wi­dzia­nych w odnie­sie­niu do sto­so­wa­nia zauto­ma­ty­zo­wa­ne­go podej­mo­wa­nia decy­zji klu­czo­wą jest pra­wo do ludz­kie­go nad­zo­ru nad taką decyzją.

Istot­nym ele­men­tem pro­po­no­wa­nych roz­wią­zań jest rów­nież zagwa­ran­to­wa­nie, aby plat­for­my były zobo­wią­za­ne do infor­mo­wa­nia państw człon­kow­skich o tym, ile osób wyko­nu­je dla nich pra­cę, zarów­no jako pra­cow­ni­cy, jak i na innych pod­sta­wach. Infor­ma­cje takie powin­ny być aktu­ali­zo­wa­ne co sześć miesięcy.

W komen­ta­rzach pro­po­no­wa­nych roz­wią­zań poja­wia się sfor­mu­ło­wa­nie „spóź­nio­ne” (long over­due). Ponad 10 lat dzia­ła­nia plat­form to wystar­cza­ją­co dłu­gi okres, aby zorien­to­wać się w pro­ble­mach gene­ro­wa­nych przez kre­atyw­ne for­my zatrud­nia­nia sto­so­wa­nych przez część z tego typu przed­się­biorstw nie tyl­ko dla samych pra­cow­ni­ków, lecz rów­nież dla państw, któ­re nie mają wystar­cza­ją­cych infor­ma­cji dla doko­na­nia dia­gno­zy ska­li zja­wi­ska, z któ­rym mają do czy­nie­nia. Pro­po­zy­cje Komi­sji mogły­by pomóc pora­dzić sobie przy­naj­mniej z czę­ścią wyni­ka­ją­cych z plat­for­mi­za­cji cyfro­wej gospo­dar­ki pro­ble­mów. Na ten moment nie jest jed­nak jasne jak odnio­są się do nich pań­stwa człon­kow­skie UE oraz kie­dy i w jakiej for­mie te już „spóź­nio­ne” pro­po­zy­cje będą mia­ły szan­sę zostać prze­te­sto­wa­ny­mi w rzeczywistości.

Wnio­sek dostęp­ny jest tutaj.

Scroll to Top