Przedsiębiorczy uniwersytet? [11 grudnia 2014]

DELab UW (Dig­tal Eco­no­my Lab UW) – pro­gram Uni­wer­sy­te­tu War­szaw­skie­go zaini­cjo­wa­ny w celu wspie­ra­nia inno­wa­cyj­no­ści i przed­się­bior­czo­ści poprzez roz­wi­ja­nie kul­tu­ry i kom­pe­ten­cji przed­się­bior­czych oraz pro­wa­dze­nia badań naukowych.

Research & Action (R&A)

W DELab UW łączy­my bada­nia (Rese­arch) z dzia­ła­niem (Action) i dowo­dzi­my, że nauka jest potrzeb­na prak­ty­kom, a naj­lep­sze roz­wią­za­nia powsta­ją we współ­pra­cy obu sfer.

Barie­ry współ­pra­cy uczel­ni z oto­cze­niem gospodarczym

• nie­wiel­kie doświad­cze­nia uni­wer­sy­te­tów w pro­wa­dze­niu badań aplikacyjnych,
• brak dobrych roz­wią­zań prak­tycz­nych zapew­nia­ją­cych przej­rzy­stość finan­so­wa­nia badań sto­so­wa­nych, np. nie­pew­ność zacho­wa­nia „czy­sto­ści nauki”, oba­wa przed ryzy­kiem naru­sza­nia norm i stan­dar­dów naukowych,
• brak roz­wią­zań praw­nych w sytu­acjach kon­flik­tu, np. otwar­te publi­ka­cje (ang. open access) a ujaw­nia­nie wie­dzy zastrze­żo­nej dla zleceniodawcy,
• brak ure­gu­lo­wań w kwe­stii reali­za­cji zle­ceń na bada­nia i eks­per­ty­zy, kon­flikt inte­re­sów i dyle­ma­ty uczo­nych: indy­wi­du­al­nie czy w ramach uczel­ni (pro­ble­mem są zbyt wyso­kie narzu­ty: obec­nie 20–30%, przy akcep­ta­cji przez naukow­ców pozio­mu ok. 10%),
• insty­tu­cjo­nal­nie uwa­run­ko­wa­ny kon­flikt inte­re­sów w spół­ce z uczel­nią jako udzia­łow­cem (gdy wyni­ki badań dzia­ła­ją na nie­ko­rzyść pro­duk­tu spół­ki np. pro­duk­tu farmaceutycznego),
• trud­no­ści z wyce­ną kosz­tów badań pro­wa­dzo­nych na uczel­ni (apa­ra­tu­ra, odczyn­ni­ki, pra­ca studentów),
• brak doświad­czeń uni­wer­sy­te­tów w roz­li­cze­niach z przemysłem,
• brak pre­sji na pozy­ski­wa­nie środ­ków z sek­to­ra prze­my­słu – bada­nia komer­cyj­ne są poza oce­ną indy­wi­du­al­ne­go dorob­ku uczonych,
• barie­ra infor­ma­cji na temat moż­li­wo­ści wspie­ra­nia przez uczel­nie przed­się­biorstw, któ­re nie posia­da­ją swo­ich cen­trów B+R,
• mało korzyst­ne podat­ko­wo dla firm roz­li­cze­nia wspie­ra­nia uczelni.

Nie jest jasne, jak zbu­do­wać zasa­dy i prak­ty­ki finan­so­wa­nia badań przez biz­nes, szcze­gól­nie w dzie­dzi­nach „wraż­li­wych” (np. bio­tech­no­lo­gie, medy­cy­na, leki, zdro­wie publicz­ne, zarzą­dza­nie publicz­ne itp.) Ani przed­się­bior­cy, ani uczel­nie (poza tech­nicz­ny­mi), ani też sami ucze­ni nie mają wyraź­nych „inte­re­sów” ani pre­sji zwią­za­nych z bada­nia­mi sto­so­wa­ny­mi, finan­so­wa­ny­mi przez biznes.

Barie­ry komer­cja­li­za­cji wyni­ków badań naukowych

• brak moty­wa­cji zde­cy­do­wa­nej więk­szo­ści uczo­nych do komer­cja­li­za­cji wyni­ków badań; celem uczo­nych (powią­za­nym z sys­te­mem ocen) są publi­ka­cje; poja­wia się zja­wi­sko „punk­to­zy”,
• biu­ro­kra­tycz­ne barie­ry w zgła­sza­niu apli­ka­cji paten­to­wych i nie­zna­jo­mość pra­wa zwią­za­ne­go z wła­sno­ścią inte­lek­tu­al­ną, paten­to­wa­niem, nie­do­sto­so­wa­ne do spe­cy­fi­ki uczel­ni szko­le­nia zewnętrzne,
• „bro­ke­rzy inno­wa­cji” są naj­czę­ściej oso­ba­mi z zewnątrz, i czę­sto nie potra­fią roz­ma­wiać z uczo­ny­mi, nie są więc sku­tecz­ni w iden­ty­fi­ko­wa­niu poten­cja­łu komercjalizacji,
• brak dobre­go, spraw­ne­go wspar­cia dla pro­ce­sów komercjalizacji,
• nie ma też „ssa­nia” z ryn­ku, ucze­ni nie zna­ją stro­ny popytowej,
• nie­zna­jo­mość sek­to­ra gospo­dar­ki i brak reali­zmu: przed­się­bior­cy mówią o zaska­ku­ją­cych ocze­ki­wa­niach finan­so­wych uczo­nych a ucze­ni nie zna­ją realiów funk­cjo­no­wa­nia przedsiębiorstw,
• brak moty­wa­cji uczel­ni do trans­fe­ru wie­dzy, ponie­waż jej pozy­cja i finan­se od tego nie zależą,
• roz­pro­sze­nie i indy­wi­du­ali­za­cja badań wewnątrz uczel­ni: uczel­nia nie do koń­ca zna swo­je zasoby
  i poten­cjał komercjalizacyjny,
• brak powią­za­nia badań z potrze­ba­mi rynku.

Trans­fer wie­dzy nauko­wej zaczy­na się od zbu­do­wa­nia na uczel­ni kul­tu­ry pro­wa­dze­nia badań z „poten­cja­łem prak­tycz­nym” oraz ogól­nej orien­ta­cji w gospo­dar­czym pej­za­żu (np. co jest już sko­mer­cja­li­zo­wa­ne, jakie tech­no­lo­gie są już wyko­rzy­sty­wa­ne itp.), pod­nie­sie­nia ran­gi badań sto­so­wa­nych (aktu­al­nie cenio­nych dużo niżej niż pod­sta­wo­we) oraz stwo­rze­nia dobre­go wewnętrz­ne­go wspar­cia dla bada­czy. Zda­niem zain­te­re­so­wa­nych komer­cja­li­za­cją (zarów­no z uczel­ni, jak i spo­za niej) powsta­nie ośrod­ków trans­fe­ru tech­no­lo­gii na uczel­niach nie uła­twi­ło komer­cja­li­za­cji – głów­nie dla­te­go, że ośrod­ki te nie zin­te­gro­wa­ły potrzeb­ne­go wspar­cia w „jed­no okien­ko”, sta­jąc się „jesz­cze jed­nym biu­rem, któ­re trze­ba obejść”). Wewnętrz­ne wspar­cie powin­no sza­no­wać i uwzględ­niać fakt, że ucze­ni nie muszą znać się na ryn­ku i dążyć do komer­cja­li­za­cji, i w zasa­dzie fak­tycz­nie powin­ni sku­piać się na pro­wa­dze­niu badań, a obsłu­gą powin­ny zaj­mo­wać się wyspe­cja­li­zo­wa­ne jednostki.

Barie­ry w budo­wa­niu rela­cji z przedsiębiorcami

• brak wza­jem­nej zna­jo­mo­ści i zro­zu­mie­nia, a nawet zaufa­nia, czy wręcz sza­cun­ku, oba­wa przed wyko­rzy­sta­niem oraz ryzy­ko powol­ne­go dzia­ła­nia, uwa­ga: są duże róż­ni­ce w tych rela­cjach zależ­nie od tego, czy mówi­my o dużej fir­mie czy o małych przedsiębiorstwach,
• stu­den­ci nie mają kon­tak­tów biz­ne­so­wo-part­ner­skich z przed­się­bior­ca­mi, myślą o fir­mach tyl­ko w kon­tek­ście pra­cy najem­nej, a nie o poten­cjal­nych odbior­cach wie­dzy; takich rela­cji nie mają też czę­sto pra­cow­ni­cy naukowi,
• rezer­wa naukow­ców wobec przed­się­bior­ców i całej idei „przy­go­to­wa­nia stu­den­tów do pra­cy” („to nie szko­ła zawo­do­wa”), a tak­że wobec idei przedsiębiorczości,
• brak finan­so­wej goto­wo­ści firm na ryzy­ko inwe­sty­cji w ryzy­kow­ne bada­nia („a jeśli nie wyjdzie?”),
• przed­się­bior­cy współ­pra­cu­ją ze spraw­dzo­ny­mi part­ne­ra­mi – uczel­nia­mi o pro­fi­lu sto­so­wa­nym, tech­nicz­nym, w przy­pad­ku pozo­sta­łych współ­pra­ca podyk­to­wa­na jest czę­sto jedy­nie moty­wa­cją wize­run­ko­wą (dobrze jest „coś dać” uczelni).

Nie moż­na liczyć na to, że współ­pra­ca poja­wi się deus ex machi­na: rela­cje i dia­log trze­ba zbu­do­wać, potrzeb­ny jest pro­ces, w ramach któ­re­go zosta­nie zbu­do­wa­ne wza­jem­ne zro­zu­mie­nie, poja­wią się wspól­ne obsza­ry badaw­cze, nawią­za­na współ­pra­ca (na począ­tek na ogra­ni­czo­nych, kon­kret­nych polach). Zarów­no po stro­nie uczel­ni, jak i przed­się­bior­ców, trze­ba ten pro­ces oprzeć na tych, któ­rzy chcą współ­pra­co­wać, są pozy­tyw­nie nasta­wie­ni i/lub dostrze­ga­ją jego war­tość lub choć­by wła­sny interes.

KLUCZOWE ZNACZENIE MA BUDOWANIE WZAJEMNEGO ZROZUMIENIA I ZAUFANIA MIĘDZY UCZELNIAMI A PRZEDSIĘBIORCAMI

Jak wzmoc­nić współ­pra­cę uczel­ni z oto­cze­niem gospo­dar­czym — pro­po­no­wa­ne dzia­ła­nia i rozwiązania

Pra­ca nad roz­wią­za­nia­mi praw­ny­mi i insty­tu­cjo­nal­ny­mi, któ­re zmniej­szą dostrze­ga­ne przez uczel­nie ryzy­ko osła­bie­nia wewnętrz­nych stan­dar­dów nauko­wych oraz kon­flik­tu inte­re­sów (np. okre­śle­nie gra­nic paten­to­wa­nia i ochro­ny wła­sno­ści inte­lek­tu­al­nej, usta­le­nie przej­rzy­stych zasad finan­so­wa­nia badań, ure­gu­lo­wa­nie kon­flik­tu interesów).

Zda­niem przed­sta­wi­cie­li uczel­ni, isto­ta pro­ble­mów z komer­cja­li­za­cją kry­je się nie w sys­te­mie zachęt, ale w sys­te­mie zabez­pie­czeń przed ryzy­kiem. Nie idzie o to, że uczel­nie nie chcą pra­co­wać dla gospo­dar­ki, ale, że „boją się o swo­ją duszę”.

Poważ­na dys­ku­sja nad rolą uczel­ni dla gospo­dar­ki i naj­wła­ściw­szych spo­so­bach wyko­rzy­sta­nia zaso­bów uczel­ni dla wzmoc­nie­nia inno­wa­cyj­no­ści gospodarki.

Zda­niem przed­sta­wi­cie­li uczel­ni bada­nia pla­no­wa­ne są w ode­rwa­niu od gospo­dar­ki i ryn­ku, co wyni­ka z bra­ku pro­gra­mu zbli­ża­nia agen­dy badaw­czej w dzie­dzi­nie badań pod­sta­wo­wych i sto­so­wa­nych gene­ro­wa­nych przez uczel­nie i wyni­ka­ją­cych z roz­po­zna­nia stra­te­gicz­nych potrzeb gospodarki.
Uni­wer­sy­te­ty mogą i powin­ny sko­rzy­stać z dobrych prak­tyk uczel­ni tech­nicz­nych, któ­re posia­da­ją kom­pe­ten­cje prak­tycz­ne, przy­dat­ne przed­się­bior­com oraz tra­dy­cję pro­wa­dze­nia badań sto­so­wa­nych. W przy­pad­ku uni­wer­sy­te­tów, w któ­rych domi­nu­ją bada­nia pod­sta­wo­we, a nie apli­ka­cyj­ne, trze­ba stwo­rzyć warun­ki sprzy­ja­ją­ce finan­so­wa­niu badań sto­so­wa­nych na uczel­niach przez biz­nes: praw­ne (w tym gwa­ran­tu­ją­ce nauce zacho­wa­nie swo­ich war­to­ści), insty­tu­cjo­nal­ne (np. uwzględ­nia­nie w więk­szym stop­niu gran­tów badaw­czych pozy­ska­nych od prze­my­słu w oce­nie para­me­trycz­nej) i wewnątrz­u­czel­nia­ne (np. stan­dar­dy limi­tu­ją­ce kon­flikt inte­re­su uczo­nych wystę­pu­ją­cych w podwój­nych rolach).

Reali­stycz­ne i stop­nio­we budo­wa­nie współ­pra­cy mię­dzy uczel­nią a sek­to­rem gospo­dar­czym z uwzględ­nie­niem nastę­pu­ją­cych potrzeb/postulatów:

• stwo­rze­nia na uczel­ni mecha­ni­zmu uła­twia­ją­ce­go iden­ty­fi­ka­cję osób zain­te­re­so­wa­nych współ­pra­cą z przed­się­bior­ca­mi i zaso­bów badawczych,
• wpro­wa­dza­nia kul­tu­ry współ­pra­cy i budo­wa­nia rela­cji z przed­się­bior­ca­mi już na pozio­mie studentów,
• two­rze­nia dedy­ko­wa­nych spe­cy­ficz­nym dzie­dzi­nom plat­form współ­pra­cy z przed­się­bior­ca­mi (ang. cowor­king, cosolving),
• zatrud­nia­nie na uczel­ni „bro­ke­rów inno­wa­cji”, ale spo­śród osób z uczel­ni, któ­re zna­ją jej specyfikę,
• stwo­rze­nie na uczel­ni eko­sys­te­mu wspar­cia przed­się­wzięć inno­wa­cyj­nych dla uczo­nych zorien­to­wa­nych na komercjalizację,
• włą­cze­nie do oce­ny dorob­ku pra­cow­ni­ka współ­pra­cy z oto­cze­niem i nada­nie więk­szej ran­gi bada­niom sto­so­wa­nym w oce­nie pra­cow­ni­ków uczelni.

Rekomendacje dla wzmocnienia współpracy nauki z biznesem — biznesu z nauką na podstawie wywiadów w środowisku wszystkich interesariuszy:

reprezentantów instytucji otoczenia biznesu, instytutów badawczo-rozwojowych, uczelni, środowiska start-upów, międzynarodowych korporacji działających w Polsce oraz firm ICT współpracujących z uczelniami

Roz­wój i ujed­no­li­ce­nie ryn­ku cyfro­we­go oraz budo­wa­nie zaufa­nia do cyfryzacji
szyb­sze i tań­sze dostar­cza­nie usług i tre­ści w sie­ci zwięk­szy szan­se roz­sze­rza­nia dzia­łal­no­ści na ryn­ki międzynarodowe.

Zmia­ny legi­sla­cyj­ne i finan­so­we budu­ją­ce zachę­ty do inwe­sto­wa­nia w inno­wa­cyj­ne przed­się­wzię­cia we wcze­snych eta­pach ich rozwoju
umoż­li­wie­nie łącz­ne­go roz­li­cza­nia przy­cho­dów z inwe­sty­cji ogra­ni­czy ryzy­ko inwe­sto­wa­nia i uła­twi tym samym przy­rost inwestycji

Zbu­do­wa­nie eko­sys­te­mu wspar­cia przed­się­wzięć innowacyjnych
wspól­na prze­strzeń do dzia­ła­nia umoż­li­wi współ­pra­cę pomię­dzy mło­dy­mi przed­się­bior­ca­mi i doświad­czo­ny­mi men­to­ra­mi, wza­jem­ne inspi­ra­cje i roz­wią­zy­wa­nie problemów,
plat­for­ma współ­pra­cy pozwo­li na pozna­wa­nie wza­jem­nych opi­nii i doświad­czeń, kre­owa­nie pomy­słów, nawią­zy­wa­nie kon­tak­tów mię­dzy­na­ro­do­wych, lob­bing w śro­do­wi­skach two­rzą­cych pra­wo na forum kra­jo­wym i europejskim

Budo­wa­nie kapi­ta­łu spo­łecz­ne­go w szkol­nic­twie oraz naucza­nie przed­się­bior­czo­ści od wcze­snych eta­pów edukacji
uję­cie we wcze­snych pro­gra­mach edu­ka­cji nauki współ­pra­cy i przed­się­bior­czo­ści, pro­mo­wa­nie w edu­ka­cji na pozio­mie wyż­szym zdo­by­wa­nia inter­dy­scy­pli­nar­nych kom­pe­ten­cji: np. tech­nicz­nych z zarząd­czy­mi i komu­ni­ka­cyj­ny­mi, tech­nicz­nych i arty­stycz­nych, wpro­wa­dze­nie do pro­gra­mu stu­diów reali­za­cji pro­jek­tu start-up

Zmia­ny insty­tu­cjo­nal­ne i finan­so­we doty­czą­ce funk­cjo­no­wa­nia uczelni

• zmia­ny w algo­ryt­mach dzie­le­nia środ­ków finan­so­wych utrud­nia­ją­cych powsta­wa­nie inter­dy­scy­pli­nar­nych kie­run­ków studiów,
• zmia­ny w sys­te­mach finan­so­wa­nia uczel­ni, wyna­gro­dzeń pra­cow­ni­ków oraz ocen pra­cow­ni­ków pro­mu­ją­ce dzia­ła­nia skie­ro­wa­ne na komer­cja­li­za­cję i budo­wa­nie nowe­go mode­lu przed­się­bior­czo­ści uczelni,
• włą­cze­nie do gro­na wykła­dow­ców uczel­ni prak­ty­ków biz­ne­su, szcze­gól­nie na kie­run­kach o pro­fi­lu praktycznym,
• zaan­ga­żo­wa­nie mene­dże­rów do zarzą­dza­nia uniwersytetami,
• budo­wa­nie współ­pra­cy uczel­ni z fir­ma­mi, któ­re inwe­stu­ją w B+R.

Zmia­ny sys­te­mo­we i budo­wa­nie pro­in­no­wa­cyj­nej poli­ty­ki państwa

• zwięk­sza­nie kapi­ta­łu inwe­sty­cyj­ne­go pań­stwa na B+R,
• budo­wa­nie sys­te­mu przy­cią­ga­ją­ce­go eks­per­tów z zagra­ni­cy, korzy­sta­nie z doświad­czeń mię­dzy­na­ro­do­wych, znie­sie­nie barier otwar­cia dzia­łal­no­ści gospo­dar­czej dla osób z zagranicy,
• pro­mo­wa­nie pol­skich inno­wa­cyj­nych spół­ek start-up za gra­ni­ca­mi kraju,
• budo­wa­nie współ­pra­cy przed­się­biorstw i insty­tu­cji pań­stwo­wych ze spół­ka­mi start-up,

wpro­wa­dze­nie kry­te­riów oce­ny w pro­ce­sach prze­tar­go­wych zamó­wień publicz­nych uwzględ­nia­ją­cych wyso­ki poziom jakości.