Prawo autorskie v. internetowa wolna amerykanka: jak współcześnie chronić interesy twórców?

Jed­ną z ini­cja­tyw w ramach stra­te­gii Jed­no­li­te­go Ryn­ku Cyfro­we­go jest refor­ma reżi­mu doty­czą­ce­go praw autor­skich. Udo­stęp­nia­nie tre­ści audio­wi­zu­al­nych czy e‑booków w Inter­ne­cie jest coraz bar­dziej powszech­ne, dla­te­go naj­wyż­szy czas na wpro­wa­dze­nie odważ­nych i prze­my­śla­nych zmian w tym obszarze.

Joan­na Mazur, Młod­szy Ana­li­tyk DELab UW

Sku­tecz­niej­sza ochro­na praw autor­skich w obli­czu tech­no­lo­gicz­nych zmian spo­so­bu dostar­cza­nia usług audio­wi­zu­al­nych i innych tre­ści cyfro­wych w Inter­ne­cie jest jed­nym z wyzwań, przed któ­ry­mi stoi obec­nie Unia Euro­pej­ska. Toczą­ce się pra­ce nad opu­bli­ko­wa­nym we wrze­śniu 2016 roku pakie­tem pro­po­no­wa­nych regu­la­cji, w tym pro­jek­tem dyrek­ty­wy w spra­wie praw autor­skich na Jed­no­li­tym Ryn­ku Cyfro­wym, budzą wśród twór­ców, dostaw­ców i odbior­ców wie­le wąt­pli­wo­ści – nie tyl­ko o pod­ło­żu ekonomicznym.

Naukow­cy w obro­nie wol­no­ści prasy

Opu­bli­ko­wa­ny 22 lute­go 2017 r. list otwar­ty naukow­ców uni­wer­sy­te­tów z całej Euro­py zaj­mu­ją­cych się pra­wa­mi autor­ski­mi wska­zu­je jako pro­ble­ma­tycz­ne dwa arty­ku­ły z pro­po­no­wa­nej dyrek­ty­wy w spra­wie praw autor­skich na JRC: art. 11 doty­czą­cy praw wydaw­ców publi­ka­cji pra­so­wych oraz art. 13 doty­czą­cy odpo­wie­dzial­no­ści za obję­tą pra­wa­mi autor­ski­mi treść umiesz­cza­ną na plat­for­mach inter­ne­to­wych. Pro­po­zy­cja zawar­ta w arty­ku­le 11 doty­czy m.in. wpro­wa­dze­nia trwa­ją­ce­go 20 lat wyłącz­ne­go pra­wa wydaw­ców publi­ka­cji pra­so­wych do: zezwa­la­nia lub zabra­nia­nia bez­po­śred­nie­go lub pośred­nie­go, tym­cza­so­we­go lub sta­łe­go zwie­lo­krot­nia­nia utwo­ru, przy wyko­rzy­sta­niu wszel­kich środ­ków i w jakiej­kol­wiek for­mie, w cało­ści lub częściowo”. 

Zgod­nie z pro­jek­tem dyrek­ty­wy ma ona nie doty­czyć tzw. „czyn­no­ści lin­ko­wa­nia” oraz cyto­wa­nia arty­ku­łów w celu doko­na­nia ich kry­ty­ki lub recen­zji. Ta z pozo­ru kon­kret­nie okre­ślo­na pro­po­zy­cja zosta­ła pod­da­na miaż­dżą­cej kry­ty­ce w liście Copy­ri­ght Reform: Open Let­ter from Euro­pe­an Rese­arch Cen­tres. Auto­rzy wska­zu­ją, że za spra­wą tego prze­pi­su zosta­ła­by stwo­rzo­na kon­struk­cja podwój­ne­go pra­wa doty­czą­ce­go tego same­go utwo­ru. Pierw­sze naby­wał­by wydaw­ca pra­sy od auto­ra dane­go arty­ku­łu. Dru­gie zaś two­rzo­ne było­by przez pro­po­no­wa­ny arty­kuł i przy­słu­gi­wa­ło­by wydaw­cy z same­go tytu­łu bycia wydawcą.

Pro­po­zy­cja jest nie­ko­rzyst­na zarów­no dla auto­rów, jak i dla chęt­nych do naby­cia dane­go utwo­ru: pozo­sta­je nie­ja­sne, od kogo pra­wa do dane­go utwo­ru powin­ny zostać naby­te – od auto­ra? wydaw­cy? obu? Ponad­to Komi­sja nie oce­ni­ła, jakie będą kon­se­kwen­cje wpro­wa­dze­nia pro­po­zy­cji wśród małych wydaw­ców, któ­rych moż­li­wo­ści zdo­by­wa­nia arty­ku­łów czy nego­cjo­wa­nia cen licen­cji są ograniczone.

Przede wszyst­kim jed­nak pro­po­no­wa­na for­ma ochro­ny wydaw­ców publi­ka­cji pra­so­wych już w momen­cie ewen­tu­al­ne­go jej przy­ję­cia była­by regu­la­cją prze­sta­rza­łą. Nie odno­si się bowiem w ogó­le do moż­li­wo­ści two­rzo­nych przez nowe tech­no­lo­gie innych niż „czyn­no­ści lin­ko­wa­nia”. Jak wska­zu­ją auto­rzy listu nie odno­si się ona tak­że do sto­so­wa­nia wobec publi­ka­cji pra­so­wych metod text mining, czy­li do wydo­by­wa­nia danych z tek­stu i ich póź­niej­szej obrób­ki. Komi­sja nie pod­ję­ła się regu­la­cji palą­cych pro­ble­mów wyma­ga­ją­cych dosto­so­wa­nia pra­wa autor­skie­go do nowej rze­czy­wi­sto­ści technologicznej.

Ochro­na praw autor­skich a cenzura

Kon­tro­wer­sje wokół pro­po­no­wa­ne­go art. 13 mają bar­dziej uni­wer­sal­ny cha­rak­ter. Przy­ję­cie prze­pi­su w tej for­mie odwra­ca­ło­by funk­cjo­nu­ją­ce w pra­wie unij­nym mecha­ni­zmy doty­czą­ce pono­sze­nia odpo­wie­dzial­no­ści za tre­ści umiesz­cza­ne na plat­for­mach inter­ne­to­wych. Dotych­cza­so­wy porzą­dek, w któ­rym dane utwo­ry naru­sza­ją­ce pra­wa autor­skie były usu­wa­ne w następ­stwie zgło­sze­nia naru­sze­nia, został­by zastą­pio­ny pre­wen­cyj­ną kon­tro­lą. Dostaw­cy usług w Inter­ne­cie byli­by zobo­wią­za­ni wpro­wa­dzić fil­try, któ­re odsie­wa­ły­by tre­ści naru­sza­ją­ce pra­wa autor­skie. Obo­wią­zek ten sta­no­wił­by – podob­nie jak w wypad­ku art. 11 – więk­sze obcią­że­nie dla mniej­szych por­ta­li, plat­form i start-upów. Ponad­to wska­zu­je się na nie­zgod­ność pro­po­no­wa­nych regu­la­cji z Kar­tą Praw Pod­sta­wo­wych: zarów­no ze wzglę­du na utrud­nie­nie w pro­wa­dze­niu wła­sne­go biz­ne­su, jak i moż­li­wy wpływ na ogra­ni­cze­nia wol­no­ści sło­wa z punk­tu widze­nia użytkowników. 

Wąt­pli­wa przy­szłość propozycji

Nie tyl­ko naukow­cy zaj­mu­ją­cy się pra­wa­mi autor­ski­mi wyra­zi­li gwał­tow­ny sprze­ciw wobec pro­po­no­wa­nych zmian i zanie­po­ko­je­nie bra­kiem uza­sad­nień dla pro­po­no­wa­nych roz­wią­zań. Zarów­no Komi­sja Kul­tu­ry i Edu­ka­cji, jak i Komi­sja Ryn­ku Wewnętrz­ne­go i Ochro­ny Kon­su­men­tów w swo­ich wstęp­nych opi­niach zapro­po­no­wa­ły sze­reg popra­wek do obu arty­ku­łów. Pro­po­no­wa­ne popraw­ki mają jed­nak dość zróż­ni­co­wa­ny cha­rak­ter. W przy­pad­ku art. 11 opi­nia Komi­sji Kul­tu­ry i Edu­ka­cji zawie­ra m.in. suge­stię ogra­ni­cze­nia cza­su trwa­nia pra­wa do trzech lat, w porów­na­niu do pro­po­no­wa­nych przez Komi­sję dwu­dzie­stu. Opi­nia Komi­sji Ryn­ku Wewnętrz­ne­go i Ochro­ny Kon­su­men­tów suge­ru­je zaś usu­nię­cie całe­go arty­ku­łu. Podob­nie w wypad­ku art. 13 pro­po­zy­cje zmian są dosyć roz­bież­ne (zob.: komen­ta­rze L. Blan­co, źró­dło poni­żej). Stąd też nie­moż­li­wa wyda­je się oce­na, na ile poważ­nie potrak­to­wa­ne zosta­ną uwa­gi for­mu­ło­wa­ne przez spe­cja­li­stów w obsza­rze praw autor­skich, a tak­że jak ich ape­le zosta­ną odzwier­cie­dlo­ne w osta­tecz­nej for­mie dyrektywy. 

Moż­na jed­nak stwier­dzić z pew­no­ścią, że wnio­ski legi­sla­cyj­ne z pakie­tu, któ­ry ma uno­wo­cze­śnić sys­tem ochro­ny praw autor­skich w Unii Euro­pej­skiej, nie dostar­cza­ją odpo­wie­dzi na pyta­nie, jak powin­no się współ­cze­śnie chro­nić inte­re­sy twór­ców. Zda­niem spe­cja­li­stów wstęp­ne pro­po­zy­cje dopro­wa­dzić mogły­by jedy­nie do wzmoc­nie­nia dużych – głów­nie ame­ry­kań­skich – gra­czy na ryn­ku dostar­cza­nia tre­ści audio­wi­zu­al­nych w sie­ci. Nie­ko­niecz­nie zaś przy­nio­sły­by real­ne korzy­ści czy to samym twór­com, czy nawet euro­pej­skim wydaw­com, pro­du­cen­tom czy start-upom – do cze­go teo­re­tycz­nie mia­ła pro­wa­dzić reforma. 

Źró­dła:

Draft Opi­nion of the Com­mit­tee on the Inter­nal Mar­ket and Con­su­mer Pro­tec­tion for the Com­mit­tee on Legal Affa­irs on the pro­po­sal for a direc­ti­ve of the Euro­pe­an Par­lia­ment and of the Coun­cil on copy­ri­ght in the Digi­tal Sin­gle Mar­ket dostęp­na tutaj.

Draft Opi­nion of the Com­mit­tee on Cul­tu­re and Edu­ca­tion for the Com­mit­tee on Legal Affa­irs on the pro­po­sal for a direc­ti­ve of the Euro­pe­an Par­lia­ment and of the Coun­cil on copy­ri­ght in the Digi­tal Sin­gle Mar­ket dostęp­na tutaj.

Dyrek­ty­wa 2001/29/WE Par­la­men­tu Euro­pej­skie­go i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w spra­wie har­mo­ni­za­cji nie­któ­rych aspek­tów praw autor­skich i pokrew­nych w spo­łe­czeń­stwie infor­ma­cyj­ny dostęp­na tutaj.

Euro­pe­an Copy­ri­ght Socie­ty, Opi­nion on Euro­pe­an Com­mis­sion Pro­po­sals for Reform of Copy­ri­ght in the EU dostęp­na tutaj.

Komen­ta­rze autor­stwa Lau­ry Blan­co do opi­nii Komi­sji Kul­tu­ry i Edu­ka­cji w Par­la­men­cie Euro­pej­skim odno­śnie do dyrek­ty­wy dostęp­ny tutaj zaś odno­śnie do opi­nii Komi­sji Ryn­ku Wewnętrz­ne­go i Ochro­ny Kon­su­men­tów tutaj.

List Copy­ri­ght Reform: Open Let­ter from Euro­pe­an Rese­arch Cen­tres dostęp­ny tutaj.

Opi­nia On Onli­ne Plat­forms and the Commission’s New Pro­po­sal for a Direc­ti­ve on Copy­ri­ght in the Digi­tal Sin­gle Mar­ket autor­stwa Chri­sti­ny Ange­lo­po­ulos dostęp­na tutaj.

Wnio­sek: dyrek­ty­wa Par­la­men­tu Euro­pej­skie­go i Rady w spra­wie praw autor­skich na jed­no­li­tym ryn­ku cyfro­wym dostęp­ny tutaj.

Wnio­sek doty­czą­cy roz­po­rzą­dze­nia Par­la­men­tu Euro­pej­skie­go i Rady usta­na­wia­ją­ce­go prze­pi­sy doty­czą­ce wyko­ny­wa­nia praw autor­skich i praw pokrew­nych mają­ce zasto­so­wa­nie do nie­któ­rych trans­mi­sji onli­ne pro­wa­dzo­nych przez orga­ni­za­cje radio­we i tele­wi­zyj­ne oraz do retrans­mi­sji pro­gra­mów tele­wi­zyj­nych i radio­wych dostęp­ny tutaj.

Scroll to Top