Psychiatria na wokandzie: czy język ekspertyz sądowych jest wolny od stronniczości (bias)? 

Bie­gli doko­nu­ją­cy oce­ny poczy­tal­no­ści podej­rza­nej lub oskar­żo­ne­go na pod­sta­wie art. 31 kodek­su kar­ne­go zosta­ją włą­cze­ni w prak­ty­ki spo­łecz­ne, któ­rych celem jest okre­śle­nie gra­nic „nor­mal­no­ści”. Ich zada­nie pole­ga na prze­ło­że­niu wnio­sków o cha­rak­te­rze medycz­nym na wyja­śnie­nia i inter­pre­ta­cje zro­zu­mia­łe dla spo­łecz­no­ści praw­nej i moż­li­we do wyko­rzy­sta­nia w czyn­no­ściach pro­ce­so­wych. Wyma­ga to pogo­dze­nia logi­ki nauko­wej z logi­ką pra­wa oraz uzgod­nie­nia dwóch dys­kur­sów: praw­ne­go i medycz­ne­go. Bada­nia poka­zu­ją, że spo­rzą­dza­nie eks­per­tyz nie pole­ga jedy­nie na przed­sta­wie­niu usta­leń kli­nicz­nych, ale na two­rze­niu nar­ra­cji o czy­nie i jego spraw­cy przy uży­ciu kate­go­rii zaczerp­nię­tych z nauk spo­łecz­nych i medycz­nych. Pro­ces ten nie jest nie­za­leż­ny od szer­sze­go kon­tek­stu spo­łecz­ne­go. Pro­wa­dzi to do wnio­sku, że opi­nie nie są tek­sta­mi bez­stron­ny­mi, a bie­gli psy­chia­trzy jako auto­rzy doko­nu­ją okre­ślo­nych wybo­rów języ­ko­wych i nar­ra­cyj­nych, któ­re mają wpływ na oddzia­ły­wa­nie ich tekstów.

Pod­czas semi­na­rium Agniesz­ka Kar­liń­ska przed­sta­wi wyni­ki ana­li­zy obszer­ne­go zbio­ru (kor­pu­su) opi­nii sądo­wo-psy­chia­trycz­nych, któ­rej celem była, po pierw­sze, iden­ty­fi­ka­cja stra­te­gii dys­kur­syw­nych przyj­mo­wa­nych przez pol­skich bie­głych w związ­ku z ich rolą w sys­te­mie pra­wa kar­ne­go, a po dru­gie, rekon­struk­cja języ­ko­wych mecha­ni­zmów kon­stru­owa­nia toż­sa­mo­ści osób będą­cych przed­mio­tem oce­ny psy­chia­trycz­nej. Nacisk poło­żo­ny zosta­nie na uchwy­ce­nie gen­de­ro­wych uwa­run­ko­wań pro­ce­su two­rze­nia opi­nii sądowo-psychiatrycznych.

W bada­niu wyko­rzy­sta­no nowo­cze­sne meto­dy ana­li­zy tek­stu nie­zwy­kle rzad­ko sto­so­wa­ne w bada­niach sytu­ują­cych się na prze­cię­ciu pra­wa, psy­chia­trii i języ­ka: ana­li­zę kor­pu­so­wą i text mining. Porów­na­no z jed­nej stro­ny opi­nie doty­czą­ce kobiet z opi­nia­mi doty­czą­cy­mi męż­czyzn, z dru­giej zaś – opi­nie opra­co­wa­ne przez kobie­ty z opi­nia­mi wyda­ny­mi przez męż­czyzn. Prze­pro­wa­dzo­no m.in. ana­li­zę sty­lo­me­trycz­ną oraz ana­li­zę seman­tycz­ną przy uży­ciu pol­skie­go wordnetu. 

Podej­ście to pozwo­li­ło uchwy­cić nie tyl­ko trud­no­ści języ­ko­we, ale tak­że wyzwa­nia etycz­ne, z jaki­mi muszą mie­rzyć się psy­chia­trzy wyda­ją­cy opi­nie w spra­wach kar­nych, wyni­ka­ją­ce z podwój­nej roli – leka­rza i bie­głe­go. Cho­ciaż bie­gli ogra­ni­cza­li obec­ność gło­su odau­tor­skie­go i uni­ka­li nada­wa­nia opi­niom cech nar­ra­cyj­nych, wyni­ki ana­li­zy potwier­dzi­ły utrzy­my­wa­nie się w pol­skim dys­kur­sie sądo­wo-psy­chia­trycz­nym tra­dy­cyj­nych repre­zen­ta­cji kobie­co­ści i męsko­ści. Suge­ru­je to, że język eks­per­tyz nie jest wol­ny od stron­ni­czo­ści (bias). 

Uzy­ska­ne wyni­ki dowo­dzą uży­tecz­no­ści meto­do­lo­gii kor­pu­so­wej i text mining w bada­niach pro­wa­dzo­nych na sty­ku języ­ka i pra­wa. Mogą sta­no­wić punkt wyj­ścia do szer­szej reflek­sji na temat czyn­ni­ków, tak­że tych poza­me­dycz­nych i poza­praw­nych, wpły­wa­ją­cych na pro­ces two­rze­nia opi­nii sądo­wo-psy­chia­trycz­nych i decy­zje podej­mo­wa­ne naj­pierw przez bie­głych, a następ­nie przez orga­ny pro­ce­so­we. Mają tak­że wymiar prak­tycz­ny: pozwa­la­ją na utwo­rze­nie zesta­wu dobrych prak­tyk w zakre­sie języ­ko­we­go opra­co­wy­wa­nia eks­per­tyz na potrze­by postę­po­wa­nia sądowego.